पी केशर अन्...

पी केशर अन्...
डॉ. शंतनु अभ्यंकर, वाई.

“डॉक्टर, केशर किती पिऊ?” जरा लाडिक प्रश्न.
“कशाला?” माझा  स्थितप्रज्ञ प्रतीप्रश्न.
“....!!” चेहऱ्यावर ‘माहित असून मलाच विचारता होय?’ असे भाव.
मी गप्प.
“नाही डॉक्!”
डॉक्? अरेच्या ही तर गुगल संप्रदायातील स्त्री, मी मनोमन ओळखतो. आजकाल हे डॉक्, डॉक् ऐकून ऐकून माझे ‘डॉक्’ फिरायची वेळ येते. पण  मनात पुढचा  काही विचार यायच्या आत अपेक्षित प्रश्न येतोच...
“डॉक्, मी खूप सर्च केलं पण एक्झॅक्ट डोस रिलायेबल सोर्सकडून नाही मिळाला. प्लीज सांगा ना, आम्हाला फेअर बेबी हवंय डॉक्!!!”
केशर प्यायले की बाळ गोरे होते म्हणे. भलतेच! असं काही नसते. आपला वर्ण  अनेक जनुकीय गुणांचा संमिश्र परिणाम. त्यासाठी एकच एक जीन (जनुक) जबाबदार नाही. हा ‘संमिश्र’ परिणाम आहे हे विशेष महत्वाचे. अन्यथा काळ्या-गोऱ्या जोडप्याला झेब्र्यासारखी चट्टेरी पट्टेरी मुले झाली असती. पण असे होत नाही. मुलांची रंगछटा आई बापाच्या वर्णाच्या, मधली कुठली तरी असते.
मुळात हवा कशाला गोरा रंग? आपला वंश, आपले भौगोलिक स्थान वगैरे लक्षात घेता फार गोरे असणे चांगले नाहीच मुळी. निसर्ग नियमानुसारच आपण सावळे आहोत. त्वचेतील मेलानिनच्या प्रमाणात त्वचा उजळ अथवा काळी दिसते. हे मेलानीन आपल्या संरक्षणाचे काम करते. सूर्यापासूनचे अतीनील किरण उष्णकटीबंधात फार तीव्र असतात. मेलानीन नसेल तर असे किरण आपल्या त्वचेला हानीकारक ठरतात. फार गोऱ्या लोकांना असे संरक्षण कमी मिळते. फार काळ उन्हाशी सामना करावा लागला तर त्यांना त्वचेचा कँसर होऊ शकतो.
मला वाटते गोऱ्या रंगाचे हे खूळ हा तसा अलीकडला प्रकार असावा. आपल्या वासाहतिक वारशाचा हा परिणाम. आपल्या प्राचीन कथांत, महाकाव्यांत, पोथ्या-पुराणात, सगळे नायक काळे आहेत; अहो एकजात सगळे देव काळे आहेत आपले! विष्णू निळा, शंकर काळा, राम सावळा, म्हणजे काळाच की; ‘सावळा गं रामचंद्र’ अशी गाणीही म्हणतो आपण... आणि कृष्णाचे तर नावच कृष्ण. हां राधा, गौरी वगैरे नायिका मात्र गोऱ्या आहेत, पण त्याही ह्या देवांच्या मानाने गोऱ्या; नाही का? अगदी युरोपिअन गोऱ्या नव्हेत; म्हणजे नसाव्यात. पण इतके असूनही गोऱ्या रंगाचे वेड काही भारतीय जनमानसातून जात नाही. ‘अंग्रेज गये लेकीन औलाद छोड गये’, म्हणतात त्यातलाच हा प्रकार. इंग्रजांची ही वैचारिक, भावनिक, मानसिक पिल्लावळ. दीडशे वर्ष ज्यांच्या राजवटीत गेली त्या गोऱ्या  सायबाचा गुण नाही पण वाण लागला. निदान रंग तरी सायबासारखा लख्ख गोरा असावा असे अजून वाटते आपल्याला. 
आता साधे पावडरचेच बघाना. पावडरचे अनेक उपयोग आहेत. चेहरा गुळगुळीत दिसतो, छान वास येतो, बारीकसारीक छिद्र, खड्डे झाकले जातात, प्रसन्न वाटते, ई. पावडर लावली तरी ती लावली आहे हे दिसू नये म्हणून मग चेहऱ्याच्या रंगाला मॅचींग पावडरी खास खर्च करून खरीदल्या जातात. पण ह्यात असतात त्या सगळ्या गोरेपणाच्याच छटा. इथली बहुसंख्य प्रजा काळी, सावळी, गहूवर्णी, निमगोरी ई. ई. असताना एकही काळीकुट्ट फेसपावडर माझ्या बघण्यात नाही. मेकअपबॉक्समध्ये असते पण जाहिरातीत नसते. म्हणजे जाहिरातीच्या झगमगत्या, आदर्शवत, ग्लॅमरस जगाला तुमचा काळा रंग नामंजूर आहे जणू. तुम्ही काळ्या-सावळ्या असलात तरी तुमचे फेस गोरेच अपेक्षित आहे त्यांना.
खरेतर रंग, किंवा एकूणच आपण दिसतो कसे हा  आपल्या व्यक्तिमत्वाचा एक अगदी छोटासा भाग. रंगाने काळीसावळी आणि  दिसायला साधारण असलेली पण विविध क्षेत्रात आपली नाममुद्रा उमटवलेली कितीतरी माणसे आपल्या आजूबाजूला असतात. ते बघायचे सोडून, आपण ‘गोरेपनकी क्रीम’च्या जाहिरातीच जर का मनाला लावून घेणार असू, तर हे असेच होणार. आपले मूल शिकलय काय, आपल्या क्षेत्रात त्याचे कर्तृत्व काय, ते किती रसिक आहे, बहुश्रुत आहे, त्याचे छंद काय, समाजात वागते कसे, बोलते कसे, एक जबाबदार नागरिक म्हणून त्याची कर्तव्ये कशी पार पाडते, ह्या सगळ्याला दिशा देणे शक्य असताना त्याच्या रंगाचा आंधळेपणाने विचार करत बसणे हा मूर्खपणाचा कळस  आहे. सौंदर्य ही शरीराची आहे तशी मनाचीही अवस्था आहे याकडे कानाडोळा करणे, या कपाळकरंटेपणाला काय म्हणावे?
उलट कोणी आपल्या बाळाच्या रंगाबद्दल काही उणेअधिक बोलले तर आपण ढाल्या आवाजात, टिपेच्या सुरात, खुलेआम वरील युक्तिवाद सुनावला पाहिजे. थोडी मोठी होताच, आपल्या मुला-मुलींच्या मनावरही  हेच बिंबवले पाहिजे. निव्वळ रंगामुळे लहानपणापासून टोमणे ऐकत आलेली, निव्वळ रंगामुळे गॅदरिंगमध्ये कधीच ‘परी’ किंवा ‘राजकुमार’ न झालेली, निव्वळ रंगामुळे इतर गुण असूनही कोणी विचारत नाही, अशी कितीतरी मुले-मुली असतात आपल्या आसपास. घरच्यांच्याच लागट बोलण्याने ह्यांच्या मनातली आत्मविश्वासाची कमळे उमलण्याआधीच कोमेजून गेलेली असतात. ह्यांना आपण शिकवायला हवे की सौदर्य ही प्रथमतः मनाची अवस्था आहे. पण मुळात आपल्याला मनोमन पटले असेल तर आपण शिकवणार ना?
खरे तर अशा प्रकारे केशर पिण्याचा आग्रह होणे किंवा तसा विचार मनात येणे हा सुद्धा एक प्रकारचा वर्णभेदच आहे. आपण, म्हणजे काळ्यांनीच, आपल्याविरुद्ध, म्हणजे काळ्यावरच केलेला हा वर्णद्वेषी अन्याय आहे. वर्णभेद फक्त गोरेच काळ्याविरुद्ध पाळतात असे नाही. निदान केशराचा डोस विचारणाऱ्यांनी तरी गोऱ्यांच्या नावाने बोटे मोडणे थांबवावे.
शेवटी एक वैधानिक इशारा देतो आणि थांबतो: केशर घातलेल्या पदार्थाचा रंग मस्त असतो, स्वाद आवडतो, वास तर अगदी स्वर्गीय येतो... जरूर केशर वापरा. पण मूल गोरे व्हावे यासाठी केशर पिऊ नये. त्याने मूल मुळीच गोरेबिरे होत नाही आणि खरोखरच जर गोरेबिरे होत  असेल, तर मग तर केशर अजिबातच पिऊ नये!!!
कारण, समजा, वादासाठी आपण मान्य करू, की केशर पिऊन बाळाचा रंग उजळतो. कल्पना करा की केशर प्यायल्याने एखाद्या कृष्णवर्णीय जोडप्याला झालेच जर गौरवर्णीय बाळ; तर लोक काय म्हणतील? बाळाच्या रंगरूपाचे श्रेय लोक काही केशराला देणार नाहीत, ते भलतीच शंका घेतील. तेंव्हा सावधान, केशराने बाळ गोरे होत नाही आणि होत असेल तर डब्बल, तीब्बल, चौब्बल सावधान!!!!
(पूर्वप्रसिद्धी मधुरिमा पुरवणी, दै.दिव्य मराठी, १०/७/२०१८)

या आणि अशाच स्त्रीआरोग्य विषयक लिखाणाचे माझे पुस्तक,
'पाळी मिळी गुपचिळी'
येऊ घातले आहे. पुण्यात ९/९/२०१८ रोजी प्रकाशन आहे.