प्रेग्नन्सी आणि विमानप्रवास

प्रेग्नन्सी आणि विमान प्रवास

डॉ. शंतनू अभ्यंकर, वाई.

कोणे एके काळी निव्वळ श्रीमंतांची मक्तेदारी असलेला विमान प्रवास हा आता नित्याचा झाला. त्यामुळे कोणे एके काळी निव्वळ गुळगुळीत कागदाच्या मासीकातच छापला जाईल असा हा लेख आज न्यूजप्रिंटवर छापला जातो आहे. बदलत्या भारताची ही एक हलकीशी खूण.

गर्भावस्थेत विमान प्रवासाने काही त्रास होतो का?

सारे काही यथास्थित आणि साधे सरळ असेल तर विमानप्रवासासारखा सुरक्षित प्रवास नाही. यात होणारे हवेच्या दाबातील आणि आर्द्रतेचे बदल काहीही दुष्परिणाम घडवत नाहीत. विमान प्रवासाने गर्भपात, कमी दिवसांची प्रसूती, पाणमोट फुटणे वगैरे प्रकार होत नाहीत. अर्थात शहाणी पोटुशी बाई दिवस भरायच्या आत कुठे ती भरारी घेऊन टाकेल. जुळेबिळे असेल तर ३२ आठवड्याच्या आत विमानोड्डाण उरकावे हे उत्तम. दिवस भरलेल्या, अवघडलेल्या, बाईला बहुतेक विमानकंपन्याच प्रवासी म्हणून घेत नाहीत. शिवाय इतक्या अवघडलेल्या बाईची जोखीम इन्सुरन्स कंपन्याही, कचकावून पैसे घेतल्याशिवाय, स्वीकारत नाहीत.

सदतीस आठवडे झाले की कायद्याने दिवस भरतात. त्यापुढे केंव्हाही कळा सुरु होऊ शकतात. प्रत्यक्षात तारीख दिलेली असते ४० आठवडे पूर्ण झाल्याची. ही तारीख म्हणजे त्याच दिवशी प्रसूती होईल ह्याची भविष्यवाणी म्हणून दिलेली नसते. प्रसूती नेमकी कधी होणार हे डॉक्टरनाच काय, ब्रम्हदेवाच्या बापालाही सांगता येणार नाही, असे म्हणतात, ते खरे आहे. प्रसूतीची तारीख म्हणजे बाळ पोटात सुरक्षित असण्याचा शेवटचा दिवस. तिथून पुढे वार म्हातारी होते, तिच्याच्याने बाळाचे सगळे ‘होत नाही’. त्यामुळे वाट पहायची वा नाही, आणि पहायची तर किती, हे तपासून ठरवावे लागते.

लांबच्या प्रवासात विशेष काळजी घ्यावी लागते पण तीन ते चार तासांच्या प्रवासात काही विशेष फरक पडत नाही. प्रवासाने किरकोळ त्रास होतो. जो एरवीही होतो, तो गरोदरपणात जास्त होतो. पाय सुजतात, नाक चोंदते, कानाला दडे बसतात. आधीच उलट्यांनी जेरीस आलेली कोणी असेल तर ती अधिक जेरीस येते.

प्रवासात पायात रक्त साठून रहाते, याच्या गुठळ्या होतात आणि एखादी गुठळी तिथून सटकली की थेट फुफ्फुसापर्यंत पोहोचते. हे जीवावर बेतू शकते. मुळातच गरोदरपणात आणि पुढे प्रसूती पश्चात दीड महिन्यापर्यंत रक्त गोठण्याची क्रिया जलद होत असते. त्यात प्रवासात एका जागी बसल्याने रक्त प्रवाह मंदावतो आणि  आणखी प्रॉब्लेम येतात. लांबचा प्रवास असेल, वजन जास्त असेल, आधी कधी असला काही प्रकार झाला असेल, तर आणखी प्रॉब्लेम येतात. तेंव्हा सैल पेहराव असणे, बूटही योग्य मापाचे असणे, शक्यतो पॅसजकडची सीट घेऊन पाय जवळ-लांब करणे, सतत पाय हलवण्याचे बसल्या जागीही करता येतील असे व्यायाम करणे, शक्य तितक्या फेऱ्या मारणे, भरपूर पाणी पिणे आणि दारू, कोला, कॉफी अशी अपेय  पेये न पिणे, हे आवश्यक आहे. प्रवासात वापरण्यासाठी पायाच्या बोटापासून जांघेपर्यंत येणारे खास मोजे मिळतात. हे पावलाला आवळून बसतात आणि जसजसे वर जाऊ तसतसा आवळपणा कमी होतो. जांघेशी हे त्यामानाने सैलसर बसतात. ह्यामुळे पाउल, पोटरी, मांडीत, रक्त साठून रहात नाही. हे ही वापरता येतील. पण ह्यांचे माप परफेक्ट असायला हवे. प्रत्यक्ष घालून बघूनच खरेदी केलेले चांगले. ऑनलाईन मागवण्यात काही अर्थ नाही.

काहींना, काही आजारामुळे, ही गुठळ्या होण्याची शक्यता फारच असते. अशांसाठी  हिपॅरीनचे इंजेक्शन आहे. ह्यानी रक्त सहज गोठत नाही. (पेशंटच्या भाषेत, ‘रक्त पातळ होण्याचे इंजेक्शन’.) हे उड्डाणावेळी आणि नंतर काही दिवस घ्यावे लागते. इंजेक्शन सोबत न्यायचे तर त्याचे प्रिस्क्रिप्श्नही सोबत हवे हे लक्षात असो द्यावे. ‘रक्त पातळ’ होण्यासाठी अॅस्पिरींच्या गोळ्याही दिल्या जातात. प्रवासात जो त्रास होतो तो अॅस्पिरीननी टळत नाही. तेंव्हा हिपॅरीन सांगितले तर घ्यावेच घ्यावे, पण अॅस्पिरीन चालू असतील तर त्याही चालूच ठेवाव्यात.

कमी दिवसाची प्रसूती होईल असे वाटत असेल, रक्त खूपच  कमी असेल, सिकलसेल आजारामुळे नुकताच काही त्रास झाला असेल (याला सिकलसेल क्राईसिस म्हणतात. आपल्याकडे विदर्भात सिकलसेलचे प्रमाण फार), वार खाली असेल (Placenta Previa) तर विमानप्रवास टाळणे उत्तम. काही कंपन्या नुकतेच हाड मोडलेले, नुकतेच कान फुटलेले किंवा नुकतीच पोटाची शस्त्रक्रिया झालेले प्रवासी घेत नाहीत. असे काही असेल तर आधीच विचारणा केलेली बरी. पहिल्या तीन महिन्यात सुमारे १५ ते २०% गर्भ ‘खाली होतात’. म्हणजे गर्भपात होतात. हे केंव्हाही होऊ शकते. त्यामुळे या दरम्यान आत्यावश्यक असेल तेंव्हाच प्रवास करावा.

निघण्यापूर्वी आणि पोहोचल्यानंतर, सारे काही जिथल्या तिथे आहे याची खात्री करण्यासाठी सोनोग्राफी केलेलीही बरी. कारण प्रवासानंतर काही बिघडले की ते प्रवासाआधीचे की नंतरचे यावरून सासर वि. माहेर असे यादवी युद्ध पेटू शकते.

विमानतळावरील नेहमीची सुरक्षाचाचणी बाळासाठी निर्धोक असते, त्यात एक्सरे वापरात असले तरीही. सीटबेल्ट लावणेही आवश्यक आहे. पुरेसा घट्ट आणि पोटाच्या खाली बसेल असा तो लावावा.

शेवटी प्रवास आवश्यकच आहे का?, प्रवासाने काही बिघडणार आहे का?, इन्सुरन्सवाले काय म्हणतात?, हे प्रश्न महत्वाचे. बरोबर आपले सर्व केसपेपर, औषधे, प्रिस्क्रीप्शने, फिटनेस सर्टिफिकेट, ड्यू डेट सर्टिफिकेट, इन्स्यूरन्स वगैरे असावे.

शुभास्ते पंथान: सन्तुII